Co o filcu warto wiedzieć...

HISTORIA - CO O FILCU WARTO WIEDZIEĆ...

Filcownictwo to najstarsza dziedzina włókiennictwa. Odkrycia archeologiczne zaświadczają, że metoda wytwarzania filcu była znana człowiekowi już kilka tysięcy lat temu. Obecnie filcownictwo jest dziedziną, która nieustannie ewoluuje, a twórcy zajmujący się tym surowcem prześcigają się w wymyślaniu coraz to nowych technik jego przetwarzania.

Legenda głosi, że święty Klemens, patron filcarzy, w czasie pielgrzymki obtarł sobie nogi, więc włożył do sandałów trochę wełny, aby obuwie nie raniło mu stóp. Po jakimś czasie wełna pod wpływem potu i tarcia sfilcowała się.

Jak wynika z dostępnych źródeł historycznych, umiejętność filcowania (spilśniania) wełny i sierści zwierzęcej była znana w Azji i Europie jeszcze zanim zaczęto wytwarzać najprostsze wyroby tkackie. 

Filcowy łabędź, V–IV w. p.n.e., Muzeum Ermitaż, Rosja              

 Kolekcje filcowych wyrobów z kurhanów z pasma gór Ałtaj (Azja Środkowa) z V–IV w. p.n.e. znajdują się obecnie w Państwowym Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu. Wielokolorowe filcowe dywany, siodło, buty czy czapka pokazują, jak wielkie umiejętności filcarskie miała ówczesna ludność.

Filcowe buty, Muzeum Ermitaż, Rosja

Na ziemiach polskich filcownictwem zajmowano się co najmniej od wczesnego średniowiecza. Pierwsze cechy (czapnicze) zaczęły powstawać już od XIV w. W XVI w. rozpowszechniły się różne gatunki filcu, a z racji na ówczesną modę i zapotrzebowanie na filc pojawili się filcarze, czyli producenci dużych płatów filcu.

Najstarszym polskim ośrodkiem filcownictwa był Gdańsk, który z tego rzemiosła słynął w XIV w., aczkolwiek współczesne odkrycia archeologiczne dowodzą, że filc był tu znany już w latach 1001–1020 n.e.

Wraz z upływem lat moda na filc przeminęła. Używano go głównie w przemyśle technicznym i w obuwnictwie tekstylnym. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w. – dzięki artystom i rękodzielnikom – ponownie przypomniano sobie o istnieniu filcu wykonywanego ręcznie.

 Ludzie sztuki, twórcy i projektanci przetwarzają go obecnie na wiele sposobów, tworząc z niego unikatową odzież, modne dodatki oraz przedmioty dekoracyjne.

CO TO JEST FILC I JAK POWSTAJE? 

Filc to gesto zbita masa splątanych włókien pochodzenia zwierzęcego (wełna, sierść) lub roślinnego. Wytwarza się go w procesie filcowania, czyli spilśniania. Filc nie ma wewnętrznej struktury splotowej.

Proces filcowania, w wyniku którego otrzymuje się zwarty materiał, jest możliwy dzięki specyficznej budowie włókna wełny. Włókno to wygląda jak cienki pęd złożony z drobnych łusek zachodzących na siebie dachówkowo. Pod wpływem wody włókna wełny pęcznieją, a łuski się odchylają. Wełnę rozłożoną warstwami ręcznie się ubija, uciska i roluje. Pod wpływem takiej obróbki powstaje zwarty materiał – bez użycia jakiegokolwiek splotu tkackiego, dziewiarskiego czy szycia, a jedynie za pomocą tarcia i siły ludzkich rąk.